Historia miasta
Wiek XIII
Nasze miasto w 2009 roku ukończyło 711 lat. Akt lokacyjny i prawa miejskie otrzymało przed rokiem 1298. Jego nazwa pochodzi od brodu, nazwy przejścia przez rzekę. Najstarszą częścią miasta jest leżące na lewym brzegu Drwęcy Michałowo, gdzie już od XII w. istniała komora celna i kasztelania należąca do książąt mazowieckich i kujawskich. W roku 1303 ziemię michałowską przejął w zastaw Zakon Krzyżacki, a po następnych 14 latach nabył na własność za długi od księcia kujawskiego Leszka Ziemomysława.
Wiek XIV
Dzięki licznym przywilejom i nadaniom ziemi oraz położeniu na skrzyżowaniu traktów handlowych nastąpił okres gospodarczego rozkwitu miasta. Wybudowano warowny zamek, potężne mury miejskie, kościół farny, ratusz i obronne bramy wjazdowe. W mieście rozwijał się handel i rzemiosło. Od w. XIV herbem Brodnicy jest otwarta dłoń - symbol życzliwości, gościnności i praworządności.
Wiek XV
W burzliwym okresie wojen polsko-krzyżackich w I poł. XV w. Brodnica i ziemia michałowska kilkakrotnie przechodziła pod panowanie polskie. W 1440 miasto przystąpiło do Związku Pruskiego. Jeden z głównych jego założycieli rycerz Jan z Wichura został pierwszym polskim kasztelanem Brodnicy (1454-1456). Do Królestwa Polskiego Brodnica została przyłączona od drugiego pokoju toruńskiego w 1466 r. Jako miasto królewskie stała się siedzibą najpierw starostów pochodzących z wybitnych rodów, np. Mikołaj i Rafał Działyńscy albo Zofia Zamoyska, później – z rodziny królewskiej.
Wiek XVI
Utworzony w 1560 r. powiat michałowski ze stolicą w Brodnicy obejmował tereny ziemi michałowskiej i lubawskiej oraz starostwa brodnickiego i radzyńskiego.
Wiek XVII
Drugi okres rozkwitu miasta wiąże się z osobą Anny Wazówny, która jako protestantka nie mogła przebywać na dworze ultrakatolickiego brata Zygmunta III. Królewna Anna objęła brodnickie starostwo w 1605 r. i mieszkała tu do śmierci w 1625 r. Stworzyła w Brodnicy ośrodek intelektualny szczycący się tolerancją religijną. Gościła uczonych i pisarzy, których była gorliwą i hojną protektorką. Przebudowała w 1564 r. pałac wzniesiony przez Rafała Działyńskiego, czyniąc zeń nowoczesną siedzibę. W Brodnicy tworzył wówczas znany polski działacz protestancki, pastor, pisarz religijny i pedagog Erazm Gliczner. Królewna prowadziła bogatą korespondencję z uczonymi. Interesowała ją tematyka religijna i botanika. Profesor Uniwersytetu Krakowskiego Szymon Syreniusz zadedykował jej pierwszy polski zielnik. Anna Wazówna zmarła w Brodnicy i spoczywała tu przez 11 lat, do czasu uroczystego pochówku w Toruniu.
Wiek XVIII – XIX
Wraz ze śmiercią królewny Anny zaczęły się dla Brodnicy wyjątkowo niepomyślne czasy. Okres wojen oraz konfliktów religijnych dopełniły zarazy i pożary nawiedzające miasto. Okres rozbiorów Brodnica przetrwała pod władzą Prus przez 148 lat, będąc miastem znów leżącym na granicy z zaborem rosyjskim.
Wydarzeniem, które utkwiło w pamięci mieszkańców naszego miasta, był dramatyczny epilog powstania listopadowego, który rozegrał się na ich oczach. Dnia 5 października 1831 r. przekroczył granicę pruską i złożył broń kilkudziesięciotysięczny korpus wojsk powstańczych pod wodzą gen. Dyw. Macieja Rybińskiego. Z perspektywy klęski powstania powstał wiersz „Stary ułan pod Brodnicą” Wincentego Pola. Stanowił on liryczne pożegnanie kraju w momencie przekraczania przez wojsko polskiej granicy Prus. Poeta miał świadomość historycznej doniosłości tej chwili. Oto otwierała się w dziejach Polski nowa epoka: wielki exodus emigracyjny oraz podział na kraj i emigrację. W wiersz wpisana została tragiczna świadomość losu zbiorowego, określonego przez klęskę i dolę wygnańców. Wincenty Pol wyraził to z mistrzowską prostotą i dostojeństwem bliskim ludowej pieśni – opłakiwaniu. Tak właśnie ukształtowana jest końcowa strofa „Starego ułana pod Brodnicą”:
I zapłakał na boje,
I o lancę tłukł głowę;
Chorągiewkę zdarł w dwoje
I łzy otarł połową,
I zawiązał garść ziemi,
Drugą ranę owinął;
I w świat ruszył z młodszemi,
I jak wszyscy gdzieś zginął…
Pewne ożywienie gospodarcze przyniósł w. XIX. Powstały wtedy w mieście pierwsze zalążki przemysłu, rozwijało się rzemiosło. Linie kolejowe połączyły Brodnicę z innymi miastami, a na początku XX w. wybudowano kanalizację, wodociągi i elektrownię miejską.
Z okresem rozbiorów związane jest także powstanie najstarszego w Polsce Banku Spółdzielczego funkcjonującego do dziś od 1862 r. W istniejącym od 1873 r. Gimnazjum powstała polska organizacja filomacka. Jej działalność zakończyła się głośnym procesem politycznym w Toruniu w 1901 r.
Wiek XX
Wybuch I wojny światowej ożywił dążenia niepodległościowe wśród mieszkańców miasta. Niepodległość Brodnica odzyskała 18 stycznia 1920 r. Wyzwolona została przez wojska generała Hallera. W latach 1921 – 24 w Brodnicy gościli premier Wincenty Witos, marszałek Józef Piłsudski, którego przejazdem witano na dworcu kolejowym, oraz prezydent RP Stanisław Wojciechowski.
Już 1 września 1939 r. miasto znalazło się w zasięgu działań wojennych i wkrótce zostało wcielone do III Rzeszy. Ofiarą okupanta stała się przede wszystkim miejscowa inteligencja. Rozpoczęły się masowe aresztowania, egzekucje, wywóz do obozów koncentracyjnych.
22 stycznia 1945 r. wkraczające do Brodnicy oddziały Armii Czerwonej zakończyły się okres hitlerowskiej okupacji. Rozpoczął się kolejny etap historii w historii miasta – odbudowa z wojennych zgliszczy oraz przemiany gospodarcze i polityczne nie akceptowane przez ogół społeczeństwa.
Współczesność
Współczesna Brodnica to niespełna 30-tysięczne miasto woj. kujawsko-pomorskiego, stolica Pojezierza Brodnickiego. Wybudowano nowe osiedla mieszkaniowe, stworzono wiele miejsc pracy, przybyło mieszkańców. Miasto potrzebuje nowych terenów pod inwestycje i zabudowę. Obecnie zajmuje powierzchnię 2287 ha, którą zamieszkuje 27 588 brodniczan. Przemiany ustrojowe w 1989 r. przyniosły liberalizm gospodarczy, a nowe rozwiązania prawne pozwoliły na uaktywnienie się wielu mieszkańców.
Ważnym wydarzeniem współczesnej historii miasta była wizyta 19 marca 2003 r. prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego. Jako Zwierzchnik Sił Zbrojnych gościł w koszarach 4 Pułku Chemicznego i żegnał żołnierzy plutonów chemicznych przed wyjazdem na wojnę w rejonie Zatoki Perskiej.
Dzięki położeniu turyści określają Brodnicę mianem Bramy Mazur. Miasto może się poszczycić wieloma znakami i certyfikatami, które potwierdzają fakt, że jest ono jednym z najprężniej rozwijających się ośrodków w kraju. Brodnica jako pierwsze miasto w Polsce uzyskała znak Zielonych Płuc Polski oraz tytuł Gmina Przyjazna Środowisku. Od lat nasze miasto łączą przyjacielskie więzi z miastami partnerskimi: duńskim Broerup, szwedzkim Kristinenhamn, niemieckim Strasburgiem, litewskimi Kiejdanami.
Patronem miasta jest św. Antoni.
Na obchodzony w 1998 r. jubileusz 700-lecia Brodnica otrzymała własną flagę.
Dominują na niej barwy heraldyczne: kolory biały i czerwony, oprócz nich na fladze znajduje się wąski pas błękitny symbolizujący Drwęcę przepływającą przez miasto. Projekt flagi opracowała artystka – plastyk Maria Mełnicka.
