„Wokół” Niskiego Brodna
Wycieczka rowerowa - długość trasy około 12 km
Niskie i Wysokie Brodno to klasyczne jeziora rynnowe w zlewni Strugi Brodnickiej. To pierwsze jest jeziorem oddalonym o 2 km od centrum miasta. Na jego zachodnim brzegu rośnie las sosnowy, nazywany Księżym Lasem. Na wschodnim urządzono plażę i kąpielisko (fot.).
Nad Niskim Brodnem
Wyprawę rozpoczynamy od dotarcia na ulicę Niskie Brodno, z której skręcamy na Wczasową przy mostku nad Strugą Brodnicką (Brodniczanką) w pobliżu młyna. Struga jest małą rzeczką o długości 19,4 km. Wypływa z jeziora Mieliwa i przepływa przez 6 jezior. Uchodzi do Drwęcy w centrum miasta.
Kiedy znajdziemy się w połowie wzniesienia ulicy Wczasowej (od mostku ok. 1,5 km), za plażą i kąpieliskiem nad Niskim Brodnem, w miejscu, od którego na prawo rozpoczyna się ulica Willowa, zjeżdżamy w lewo polną drogą kierujemy się ku ścieżce nad jeziorem. Piaszczyste zbocze zmusi nas do sprowadzenia roweru, z którego potem możemy nie zsiadać aż do grodziska w Żmijewie. Wkrótce dotrzemy do plaży Ośrodka Wczasowego „Longinówka”, skąd droga poprowadzi nas ku głębokiej fosie grodziska, gdzie mamy okazję przekonać się o trafnym wyborze miejsca na dobrze obwarowaną osadę.
Grodzisko w Żmijewie
Przez fosę obiektu, u którego stóp za chwilę się znajdziemy, prowadzi tylko wąska kładka w dole. Grodzisko (fot.) usytuowane jest w doskonale wybranym miejscu, na cyplowatym pagórku nad jeziorem, między jarami głębokimi do 20 metrów. Wzniesienie grodu ma wymiary 65 x 50 m i jest otoczone pierścieniowym wałem. Wspinając się do góry, warto się odwrócić, by zobaczyć tę część jeziora, która łączy się z Wysokim Brodnem, a po drugiej jego stronie leśną łąkę na wysokim brzegu. Można też wspomnieć przodków, którzy mieszkali tu ponad 1200 lat temu, przybywając nad Niskie Brodno prawdopodobnie z Mazowsza. Żmijewo należy do bardziej rozpoznanych archeologicznie grodów. Jest to obiekt z ok. VII-VIII w. Do znalezisk archeologicznych z tego miejsca należy na przykład „neolityczna” siekierka, teraz muzealny eksponat.
Wsiadamy na rowery i przez las jedziemy dalej. Jesienią możemy usłyszeć tu głośne klucze odlatujących gęsi, a między drzewami obserwować pomnikową sosnę, stojącą na łące po drugiej stronie jeziora. Jedziemy prosto wzdłuż brzegu Niskiego Brodna, potem tuż za leśną amboną skręcamy w lewo i po około 1,5 km, licząc od grodziska, docieramy nad Wysokie Brodno (fot.), gdzie prawie zawsze powitają nas stadka łabędzi i krzyżówek, a bardziej uważni obserwatorzy przyrody spostrzegą na żwirowym brzegu jeziora także raka.
Osada Lisa Młyn
Po krótkim odpoczynku na plaży zmierzamy teraz nadbrzeżną leśną drogą w lewo. W odwrotnym kierunku dojechalibyśmy do starej wsi Żmijewo. Po chwili znajdziemy się w malowniczo położonej osadzie Lisa Młyn (fot.), znanej z całorocznej gościnności w agroturystycznych gospodarstwach i kanału między Wysokim i Niskim Brodnem oraz jazu wykorzystywanego przez czynny tu dawniej młyn. W osadzie możemy zatrzymać się dłużej, aby na przykład wspiąć się na pobliskie wzniesienie, skąd warto rzucić okiem na przebytą trasę, a podczas dobrej pogody z oddali spróbować wypatrzyć i rozpoznać niektóre z siedmiu wzniesień zabytkowych bram i wież Brodnicy. Obejrzyjmy także pozostałości dawnego młyna (fot.).
Możemy przedłużyć wycieczkę o pobyt w pobliskim grodzie Foluszek (fot.). To Ośrodek Edukacji Historycznej wzniesiony przez Bractwo Rycerskie Zamku Brodnickiego nad jeziorem Popek, w pobliżu Zbiczna. Foluszek jest częścią wsi Kruszyny Szlacheckie. Nazwa wywodzi się od folusza – maszyny służącej do folowania tkaniny, pilśniarki, a także budynku mieszczącego urządzenie do folowania tj. powierzchniowego spilśniania.
Droga do grodu jest bardzo dobrze oznakowana i wynosi około 4 km, licząc od tablicy z napisem Lisa Młyn na wzniesieniu (fot.), po wyjeździe z osady w kierunku Anielewa. Należy wtedy kierować się znakami niebieskiego szlaku, który biegnie wzdłuż zachodniego brzegu jeziora Niskie Brodno z Brodnicy aż do Ostrowitego.
Księży las
Dotarcie do Lisa Młyna to połowa wycieczki, skąd przez wspomniany wyżej wąwóz rozpoczynamy powrót przeciwległym (zachodnim) brzegiem Niskiego Brodna. Po pokonaniu podjazdu będziemy jechać leśnym duktem według niebieskich znaków (fot.), które zaprowadzą nas na skraj księżego lasu (dawnej własności parafii) do przedwojennych krzyża, betonowego od 1963 roku (fot.). Wcześniej, bo po około 2 km od wyjazdu z wąwozu skręcamy w lewo na śródleśną ścieżkę, biegnącą między starym lasem z lewej a młodnikiem z prawej strony. Początek ścieżki rozpoznamy po ustawionych słupkach zagradzających wjeżdżanie w to miejsce samochodem. Nas zaprowadzi ona na łąkę nad jeziorem.
Sosna „Małgorzata” i inne pomnikowe drzewa
Po kilku metrach na skraju lasu czeka nas wyjątkowy okaz drzewa iglastego. To 200-letnia sosna pospolita (fot.) o zrośniętych w dole czterech pniach o obwodach: 200, 170, 175, 204 cm. Za pomnik przyrody uznana w 1982 roku. Z tego miejsca (pod 26 – metrową sosną ławeczka) roztacza się ciekawy widok na nadjeziorne łąki i leżące w dole jezioro oraz jego drugi brzeg z grodziskiem w Żmijewie.
Sosna zwyczajna wolno stojąca osiąga dojrzałość w wieku 10-20 lat, a rosnąca w zwarciu - 30-40 lat. Kwitnienie przypada na maj. Nasiona dojrzewają w październiku-listopadzie następnego roku, a wysypują się w kwietniu kolejnego roku. Kiełkują po 2-5 tygodniach od chwili wysiewu. W pierwszych latach drzewo rośnie dość szybko, w wieku 80 lat osiąga wysokość 25 m. Maksymalna długość życia sosny zwyczajnej wynosi około 600 lat.
Dzięki inicjatywie Franciszka Rajkiewicza, znanego brodnickiego popularyzatora turystyki, zwłaszcza wodnej, nadano jej imię „Małgorzata”, które upamiętnia Małgorzatę Gutowską-Marchlewską. W zabudowaniach stojących w pobliżu tej sosny, w niezbadanych do dziś okolicznościach, 2 sierpnia 1945 roku rozegrała się tragedia. W piwnicach gospodarstwa, należącego od pokoleń do rodziny Gutowskich, została zastrzelona przebywająca tam pięcioosobowa rodzina. Wszyscy zostali pochowani na parafialnym cmentarzu katolickim w Brodnicy 4 sierpnia 1945 roku (fot.). Z całej rodziny ocalała jedynie Małgorzata Gutowska, która w czasie masakry była w domu nieobecna. Po wojnie wyszła za mąż za Franciszka Marchlewskiego. Zmarła 29 października 1997 roku.
Po spotkaniu z sosną kontynuujemy jazdę, zmierzając ku zakończeniu trasy. Po drodze mijamy z lewej strony leśniczówkę położoną nad jeziorem i fragmenty wyciętego lasu, obecnie obsadzone młodnikiem. Miejsca te należą do Kruszynek. Kiedy dotrzemy do krzyża, możemy skręcić za nim na rozległą polanę otoczoną wysokimi sosnami i jeszcze raz stanąć nad brzegiem jeziora.
Po opuszczeniu Księżego Lasu obejrzyjmy białą topolę (fot.), jeszcze jedno pomnikowe drzewo. Aby podziwiać ją z bliska, musimy podejść do gospodarstwa, które stoi jako pierwsze od strony lasu. Topola wyrosła tuż przy budynkach i z brzegu jeziora dobrze ją widać. Gościnni właściciele na pewno pozwolą nam przejść przez podwórze, na które prowadzi zawsze otwarta brama, obok której będziemy przejeżdżać po minięciu plaży.
Drzewo ma 150 lat, uznane za pomnik przyrody w roku 1983. Obwód 400 cm, wysokość 25 m. Obok rośnie drugie, o wiele skromniejsze. Szkoda, że coraz rzadziej spotykamy ten rodzimy gatunek topól m.in. dlatego, że do niedawna był zastępowany topolami kanadyjskimi lub mieszańcami różnych gatunków.
Kora topoli białej jest brunatna i popękana, na konarach i górnej części pnia białoszara i gładka. Liście z wierzchu ciemnozielone, od spodu pokryte białym kutnerem. Kwiaty wiatropylne, zebrane w kotki, owocem jest torebka, zawierająca drobne nasiona z białym puchem. Topola biała jest gatunkiem światłolubnym, dobrze rośnie na wilgotnych, żyznych glebach. Kwiatostany żeńskie i męskie pojawiają się w marcu na osobnych drzewach. Owoce dojrzewają już w maju. Drzewo żyje 300 lat.
Młyn nad Niskim Brodnem
Po obejrzeniu białej topoli wracamy do miasta, zatrzymując się po zachodniej stronie Niskiego Brodna u stóp skarpy, na której biegnie linia kolejowa do Jabłonowa, przy tablicy upamiętniającej rozstrzelenie przez Niemców przed zakończeniem działań wojennych 200 więźniarek tutejszego obozu dla Żydówek (fot.). Trzeba podejść do góry po kilku schodkach. Potem jeszcze rzut oka na zabytkowy młyn z przełomu XIX i XX wieku (fot.) oraz rosnący niedaleko, przy nowo położonym chodniku, jesion wyniosły (fot.), który jest pomnikiem przyrody od 1983 roku, ma w obwodzie 400 cm, a wysokość 25 m.
Jesion wyniosły kwitnie w lipcu, wyjątkowo w drugiej połowie czerwca. Kwiaty ma owadopylne, nektarodajne. Owoce dojrzewają we wrześniu. Jesion wyniosły jest jedynym rodzimym gatunkiem z rodzaju Fraxinus. Należy do drzew długowiecznych, osiągających niejednokrotnie wiek 600-1000 lat.
Spod pomnikowego jesionu na ul. Niskie Brodno (fot.) widać już mostek, przy którym wycieczka się rozpoczęła.
